Ci niesamowici Szkoci i ich piękna Szkocja, czyli od Stuartów do kiltu i z powrotem

---

Jestem głęboko przekonana – bez poparcia tego twierdzenia naukowymi dowodami 😊- że gdybym przeprowadziła uliczną sondę na temat:

Z czym kojarzy się Pani/Panu Szkocja? to najczęstszą odpowiedzią byłoby:
ze „szkocką”, z whisky.
A gdybym zapytała: Jacy są Pani/Pana zadaniem Szkoci?
Usłyszałabym:
skąpi

Byłby to rezultat niesprawiedliwy, krzywdzący boleśnie stereotypowy. I ten stereotyp ma głębokie i prawdziwe źródła.

Whisky – tak, to napój narodowy

Choć Szkoci oczywiście będą się spierać z Irlandczykami, kto go wymyślił 😊.
Płynne złoto, które licznie produkują i piją, ale… whisky była sposobem na uzyskanie dochodu, czasem jedynego, lekarstwem, źródłem kalorii i społecznej integracji. I NIE, nie pochwalam używek i dostrzegam zagrożenia, ale mały drum szkockiej mógł uratować życie.
Więcej o tym narodowym napitku, tradycyjnych sposobach jego wytwarzania, powodach jego tak wielkiej różnorodności oraz przyczynach, dla których nad Szkocją fruwają najweselsze anioły, dowiedzą się Państwo podczas naszej wyprawy.

Skąpy jak Szkot?

Nie! Powinno być: oszczędny ja Szkot! I jest to komplement! Oszczędność, która zakłada, że nie marnuje się niczego, była niezbędna by tu przetrwać, w trudnych, często skrajnych okolicznościach przyrody. Stąd zjadanie absolutnie każdej jadalnej części owcy to nie dziwaczne upodobanie – to godny podziwu szacunek dla darów natury i wielka wola przetrwania w kamiennych, ledwo ogrzewanych torfem chatach.
A stąd już tylko krok do haggisu, słynnej, podobno jednej z najobrzydliwszych potraw świata… Nic bardziej mylnego, jest całkiem smaczny! Haggis to nie lody śmietankowe, nie wszyscy go polubią, ale trzeba go koniecznie spróbować – w końcu odę do niego napisał szkocki „Mickiewicz” Robert Burnes. Okazją do skosztowania tej i innych szkockich delicji będzie nasza wyprawa! A przy okazji posłuchacie Państwo o święcie haggisu i innych szkockich świętach, takich jak np. Beltaine.

Cawdor Castle – zamek Makbeta

A jak przy poetach jesteśmy, to „Makbetha” napisał Anglik, który, jak wiecie, chętnie „podkradał” koncepty z różnych stron Europy. Będziemy w Cawdor Castle, zamku prawdziwego, szkockiego Makbetha, bo ta historia wiedzie nas w mroki i zawiłości szkockiego średniowiecza… a obecnie zamek zachwyca cudnym ogrodem 😊. O Makbecie i innych szkockich władcach przed Stuartami również usłyszą Państwo na wyprawie!

Historia Szkocji jest niezwykle krwawa

A kraj usiany miejscami bitew: Culloden, bitwa pod Bunnockburn, Flodden, bitwa na Stirling Bridge i wiele innych. To często heroiczne i bardzo smutne historie, ale cóż zrobić – historia Szkocji pełna jest konfliktów, wojen i waśni. Jak nie bronili się przed Wikingami, to ścierali z Ault Enemy, Starym Wrogiem – Anglikami. A jak na tym froncie panował chwilowy spokój, to zaciekle walczyli między sobą. Znajome? Trochę chyba tak… o tych i innych podobieństwach naszych historii posłuchają Państwo na wyprawie.

W Glencoe usłyszą Państwo rozdzierającą opowieść o zdradzie, złamaniu świętej zasady gościnności i masakrze jaką jeden klan zgotował drugiemu… Dlaczego do takiej tragedii doszło, co to w ogóle te klany i do czego służyły? Zapewniam, że nie tylko do noszenia spódniczek w różne wzory kratki… ale o tym – podczas naszej wyprawy…😉

Maria, królowa Szkotów

… A wcześniej Francuzów! Nieszczęśliwa dziewczyna, którą mężczyźni zawiedli na wielu polach, a dobiła kobieta, do tego kuzynka – Elżunia. Czy kiedykolwiek spotkały się osobiście? Dlaczego Maria straciła głowę i kto towarzyszył jej aż na szafot? Czy ta historia mogła skończyć się inaczej? O dziejach Białej Królowej – skąd ten przydomek? – opowiem w miejscu jej narodzin, Linlithgow, w królewskich rezydencjach w Stirling i edynburskim Holyrood, ale też nad brzegiem Lochleven, gdzie u schyłku swojego dramatycznego panowania była więziona.

Kamień Scone

Można mieć tron, ba, większość królów ma nawet kilka… Ale w oszczędnej Szkocji wystarczy kamień! „Kamień Scone”, „Kamień Przeznaczenia”, prosty sześcian z piaskowca, to szkocki tron. Tak dla Szkotów ważny, że trzeba go było ukraść (w 1950r. akcja kilkorga szkockich studentów) zdradzieckim Anglikom, którzy bezecnie wywieźli relikwię do Westminsteru! No dobrze, to było dawno. Teraz łaskawie można go wypożyczyć Karolowi III, żeby został prawowitym władcą również Szkocji. Chociaż w przyszłości jeszcze „się zobaczy”.  Odwiedzimy Scone, miejsce koronacji królów Szkocji i nowo otwarte, specjalnie dla Kamienia Koronacyjnego, muzeum w Perth. Porozmawiamy o tym, od kiedy to król Szkocji stał się też królem Anglii i co z tego wynikło…. na wyprawie, rzecz jasna.

Highlands i Loch Ness

Zanurzymy się w piękne wyżyny Highlands – proszę wybaczyć to „masło maślane”, ale tak ładnie brzmi… Mam nadzieję, że będą kwitły wrzosy na torfowiskach. Torf! to osobne, fundamentalne zagadnienie!. Żeby, choć trochę, zrozumieć szkockich górali, trzeba zobaczyć ich środowisko naturalne. Krajobrazy zapierają dech w piersi. Widok głębokich loch, wysokich ben, rozległych glen pomaga zrozumieć upartą miłość i ogrom, czasem wręcz obsesyjnego, przywiązania do tej niełatwej ziemi. To budzi szacunek!

A… także rozbawienie: gdy w jakiejś Loch zalęgnie się potwór – to Szkoci wiedzą jak na nim zarobić! Może podbiją Państwo marketing potwornej szkockiej turystyki i sfotografują, nagrają, albo chociaż zbiorowo zobaczą w wodach Loch Ness, słynną Nessi! Wreszcie mielibyśmy pewność! Tylko czy jest ona potrzebna? Może lepiej posłuchać szkockich legend, bajek i ballad?

Szkockie zamki, katedry i ruiny

W całej Szkocji rozsiane są liczne zamki. Każdy klanowy laird chciał mieć swój! Obecnie to często (tylko) ruiny, ale za to jak pięknie położone! Zajrzymy do Urquart Castle, a przede wszystkim pocztówkowego Eilean Donan Castle, który „zagrał” w „Nieśmiertelnym” z Christopherem Lambertem i Seanem Connery (Szkotem naturalnie!). Porozmawiamy o tzw. „życiu codziennym” 😊 w szkockich zamkach klanowych.

A jak już o filmach i życiu codziennym mowa, to absolutnym szlagierem ostatnich lat na platformach streamingowych jest serial Outlander. Chyba nawet na wyprawie nie dam rady wszystkiego opowiedzieć, ale kilka wątków rozsnujemy. Na przykład o powstaniu jakobitów, Bonnie Prince Charlie’m i jego związkach z polskim królem Janem III Sobieskim, Florze McDonald i tartanie! W Inverness, pod Culloden, we Fraser Castle i Glenfinnan to tematy obowiązkowe!

Polska ma dwie stolice, Szkocja historyczna też: Edinburgh i Stirling. Obie mają piękne zamki, które odwiedzimy, a przy okazji porozmawiamy o ich splendorze, zmiennych losach i nie tylko królewskich mieszkańcach.

Ach, i jeszcze o filmach! Z pewnością oglądali Państwo Bravehearta  z Melem Gibsonem? Film, który długo przed Outlanderem rozpętał gigantyczną „modę na Szkocję”. I co z tego, że twórcy namącili na potęgę – jeśli dzięki filmowi ktoś sięgnie głębiej i poczyta, dowie się „jak było naprawdę”, to ja jestem cała na TAK! My też odwiedzimy Wallace Monument, poświęcony bohaterowi filmu, a ja postaram się odsiać fakty od narracyjnej fantazji i powiedzieć Państwu kogo faktycznie nazywają Szkoci Walecznym Sercem… i czy aby o nim też nie ma filmu?

Zobaczą Państwo na wyprawie ruiny przepięknych katedr – dlaczego tylko ruiny? To naturalnie efekt licznych wojen, ale przede wszystkim efekt reformacji, która w Szkocji potoczyła się innym torem niż w Anglii, można powiedzieć nie odgórnie a oddolnie. Dlatego w Szkocji więcej kalwinizmu niż anglikanizmu, a na wyżynach długo utrzymał się katolicyzm.
Można o tym opowiadać pośród gotyckich ruin, albo w Domu Johna Knoxa, szkockiego prezbiteriańskiego teologa i przywódcy reformacji.

Granitowe miasto i Forth Bridge

Jestem Państwu winna akapit o drugim, obok whisky, płynnym szkockim złocie, jest nim… ropa naftowa. Zawitamy do Aberdeen, granitowego miasta, stolicy przemysłu naftowego. Odkrycie złóż ropy w wodach wokół Szkocji dało temu krajowi potężny zastrzyk kapitału i mocny argument w staraniach o odzyskanie niepodległości, a przynajmniej znaczną autonomię wewnątrz Wspólnoty Brytyjskiej. O historii nieco nam bliższej, w tym o odrodzeniu narodowym Szkotów też chyba warto posłuchać?

A skoro przy przemyśle jesteśmy – czy wiedzą Państwo jak wiele wynalazków świat zawdzięcza szkockiej pomysłowości i wiedzy? Od roweru przez, maszynę parową, telefon, telewizor, gumowe opony, lodówkę, telewizor czy penicylinę! Nie mówiąc o klasycznej myśli ekonomicznej Adama Smitha! Oglądając cud inżynierii: most kolejowy Forth Bridge, zastanowimy się co wyzwala niezwykłą szkocką innowacyjność i jak do tych odkryć dochodziło.

Ciąg dalszy nastąpi

Długo można jeszcze opowiadać: zostali mi pisarze, poeci, kilku malarzy i James Bond w Skyfall oraz „najcudowniejsza” rasa psów na świecie: Cavalier King Charles Spaniel 😉

Ale nie, nie opiszę Państwu wszystkiego co zobaczycie i usłyszycie. Nie obiecam też, że w Szkocji zawsze świeci słońce. Ale obiecuję, że jeśli pojadą Państwo na wyprawę, to postaram się podzielić z Państwem moją wielką fascynacją tym niezwykłym krajem, jego historią i mieszkańcami…. a nawet zachwycającą deszczową pogodą !

Zaprasza Anna Czekaj, historyczka Zamku Królewskiego w Warszawie.

Powyższe zaproszenie ma charakter informacyjny i nie stanowi oferty handlowej w rozumieniu art. 66 §1 Kodeksu Cywilnego.

Program Wypraw ze Sztuką stanowi własność Akademii Kultury Sp. z o.o.. Wszelkie kopiowanie i powielanie tego materiału jest zabronione bez naszej zgody.

Zapraszamy serdecznie,
Wyprawy ze Sztuką